मित्रांनो सध्या आपल्या घरात स्वयंपाकासाठी लागणारं खाद्यतेल खूप महाग झालं आहे. काही महिन्यांपूर्वी ज्या किमतीला आपण तेल विकत घेत होतो, त्या तुलनेत आता दर खूपच वाढले आहेत. उदाहरणार्थ सोयाबीन तेल प्रती किलो २० रुपये, शेंगदाणा तेल १० रुपये आणि सूर्यफूल तेल १५ रुपये महाग झालं आहे.
ही दरवाढ आपल्यासारख्या सर्वसामान्य कुटुंबांवर मोठा आर्थिक ताण टाकते. आपल्या आईला घरखर्चाचं बजेट सांभाळताना अडचणी येतात. चला तर पाहूया, तेल महाग होण्यामागची कारणं काय आहेत.
सर्वप्रथम आपल्याला माहित असले पाहिजे की भारतात लागणाऱ्या सगळ्या तेलाची पूर्तता देशांतर्गत उत्पादनातून होत नाही. आपल्याला मोठ्या प्रमाणावर तेल परदेशातून आयात करावं लागतं. ज्या देशांतून आपण तेल विकत घेतो, तिथे जर तेल महाग झालं, तर आपल्याकडेही त्याचे दर वाढतात.
दुसरं कारण म्हणजे रुपया आणि डॉलर यांचं विनिमय मूल्य. परदेशातून जेव्हा आपण तेल विकत घेतो, तेव्हा त्यासाठी डॉलरमध्ये पैसे द्यावे लागतात. जर रुपयाचं मूल्य कमी झालं, तर आपल्याला त्या डॉलरसाठी अधिक पैसे द्यावे लागतात. परिणामी, आपल्या बाजारात तेल महाग होतं.
तिसरं महत्त्वाचं कारण म्हणजे हवामानातील बदल. कधी पाऊस कमी, तर कधी दुष्काळ किंवा पूर येतो. अशा परिस्थितीत शेंगदाणा, सोयाबीन आणि सूर्यफूल यांसारख्या पिकांचं उत्पादन घटतं. उत्पादन कमी झालं की तेलही कमी प्रमाणात उपलब्ध होतं आणि त्याचे दर वाढतात.
चौथं कारण म्हणजे काही व्यापाऱ्यांचा साठेबाजीचा प्रकार. काही व्यापारी मोठ्या प्रमाणात तेल साठवून ठेवतात आणि नंतर मागणी वाढल्यावर ते जास्त किमतीला विकतात. याचा परिणाम ग्राहकांवर होतो.
या समस्येवर काही उपाय शक्य आहेत. सर्वप्रथम, आपल्याला भारतातच अधिक प्रमाणात तेलबिया पिकांचं उत्पादन वाढवायला हवं. शेतकऱ्यांना योग्य प्रोत्साहन दिलं गेलं, तर आयातीवरील अवलंबित्व कमी होईल.
दुसरं म्हणजे सरकारने आयातशुल्कात सवलत दिल्यास परदेशातून येणारं तेल थोडं स्वस्त पडू शकतं. तिसरा उपाय म्हणजे आपण इतर प्रकारचं तेल वापरणं सुरू करावं. जसं की नारळ, तिळ, मोहरी यासारखी पारंपरिक तेलं वापरली, तर सोयाबीन आणि सूर्यफूल तेलावरचा ताण कमी होईल.
शेवटचा आणि सर्वात महत्त्वाचा उपाय म्हणजे आपण तेलाचा वापर गरजेनुसार आणि काटकसरीने करायला हवा. तेलाचा अपव्यय टाळल्यास ते अधिक दिवस टिकेल आणि पैशांचीही बचत होईल.
भारतामध्ये विविध प्रकारचं खाद्यतेल वापरलं जातं. शेंगदाणा, सोयाबीन, सूर्यफूल, मोहरी, तिळ, नारळ, करडई आणि पाम तेल यांचा वापर वेगवेगळ्या भागांत केला जातो. दक्षिण भारतात नारळ तेल प्रामुख्याने वापरलं जातं, तर काही भागांत पाम तेल जास्त प्रमाणात वापरलं जातं.
आपल्याला हे लक्षात ठेवायला हवं की तेलाचं योग्य व्यवस्थापन हे केवळ आर्थिकदृष्ट्याच नव्हे तर देशाच्या अन्नसुरक्षेसाठीही महत्त्वाचं आहे. शेतकरी, सरकार आणि नागरिक यांनी एकत्रितपणे या समस्येवर उपाय शोधले, तर भविष्यात तेलाच्या किमती स्थिर ठेवणं शक्य होईल.
